distelvlinder Vanessa cardui

Familie

aurelia's (NYMPHALIDAE)

Zeldzaamheid

Een zeer algemene trekvlinder die verspreid over het hele land wordt gezien; de aantallen wisselen per jaar aanzienlijk. Een invasie distelvlinders valt vaak samen met het binnenkomen van Sahara-zand in ons land.

Rode lijst

thans niet bedreigd

Meer foto's

Terug naar boven ^

Levenswijze

Vliegtijd en gedrag

Deze trekvlinder kan in Nederland tussen april en oktober worden waargenomen. Vanuit Zuid-Europa trekken de vlinders ieder jaar richting het noorden; ze brengen hier in de zomer een nieuwe generatie voort. In het najaar trekt een gedeelte van de vlinders weer terug naar het zuiden, de rest sterft hier. De vlinders worden veel op nectarplanten aangetroffen, maar niet op rottend fruit.

De uiterste data waarop een vlinder is gezien, zijn 8 januari en 19 december.

Levenscyclus

Rups: mei-oktober; de meeste rupsen sterven hier in de late herfst. De soort overwintert in Zuid-Europa als vlinder of als actieve rups; in Nederland kan de distelvlinder niet overwinteren.

ei-afzet
Het vrouwtje zet de eitjes afzonderlijk af, meestal op de bovenzijde van bladeren van planten die in een lage vegetatie en in de volle zon groeien. Om een geschikte plant te vinden, gebruikt zij de zintuigen op het voorste, onbehaarde gedeelte van het eerste potenpaar, de poetspoten.

rups en verpopping
Zodra de rups is uitgekomen, gaat hij naar de onderzijde van het blad en maakt een los, zijden spinsel door de hoeken van een of meer bladeren bij elkaar te spinnen. In dit spinsel leeft hij van de bladeren. Alleen de hardste nerven blijven intact. Wanneer het blad op is, maakt hij een nieuw nest, altijd op dezelfde plant. Zo ontstaat een markant geheel van bladeren en verlaten spinsels met bladskeletten en uitwerpselen. Als er meerdere rupsen op dezelfde plant leven, wordt de hele plant kaalgevreten; zijn er teveel rupsen dan verhongert een deel. Na de laatste vervelling leeft de rups open en bloot op de waardplant. De verpopping vindt plaats in een los spinsel van bladeren, meestal op een plant in de buurt van de waardplant.

vlinders
De vlinders die gaan trekken komen door een nog onbekend mechanisme ongeveer gelijktijdig uit en vertrekken kort daarna, zonder te paren. De vrouwtjes zijn niet direct vruchtbaar en tijdens de lange trektocht dragen ze nog geen eitjes mee. De eitjes ontwikkelen zich pas als het vrouwtje in geschikt leefgebied is gearriveerd; de dichtheid hangt af van het aantal vlinders dat in april-juni Nederland bereikt, maar kan hoog zijn, zo´n 12 tot 54 individuen per hectare.
De vlinders worden relatief vaak op nectarplanten gezien, nooit op rottend fruit. Een veel gebruikte nectarplant is akkerdistel maar ook op andere planten zoals de vlinderstruik en koninginnenkruid zijn ze geregeld te zien.
In Nederland aangekomen verdedigen de mannetjes van de namiddag tot de vroege avond een territorium, meestal een open zonnige plaats bij een lage vegetatie. De paring, die vaak in de namiddag plaatsvindt, wordt voorafgegaan door een baltsvlucht waarbij mannetje en vrouwtje snel om elkaar heen cirkelen.

Verspreiding

Vliegtijd

Benaming

Engelse naam

Painted Lady

Duitse naam

Distelfalter

Franse naam

La Belle Dame

Oud Nederlandse naam

distelvink

Synoniemen

Pyrameis cardui, Cynthia cardui

Meer

Toelichting wetenschappelijke naam

Vanessa: zoals veel namen die Fabricius aan vlinders gegeven heeft, is ook deze weer een probleem. Sodoffsky meende dat Fabricius Phanessa bedoelde en bracht dit in verband met de Griekse woorden phaino, phane en phanos die resp. schijnen, toorts en helder betekenen. Het is heel goed mogelijk dat Fabricius deze klankrelatie als woordspelletje op het oog had voor een groep helder gekleurde vlinders. Ook is mogelijk dat Fabricius het gedicht Cadenus and Vanessa van Dean Swift in gedachten had; hij was goed thuis in Engeland en het is mogelijk dat hij Engeland een complimentje wilde geven, liever dan terugvallen op een klassieke schrijver.

cardui: Carduus is het plantengeslacht distel dat Linnaeus correct aangaf als waardplant van deze soort.

Auteursnaam en jaartal

(Linnaeus, 1758)

Herkenning

Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 26-30 mm. Een vrij grote oranje vlinder die van de parelmoervlinders onderscheiden kan worden door de grote zwarte diehoekige vlek in de vleugelpunt van de voorvleugel.

Kenmerken rups

Tot 28 mm; lichaam zwart, fijn wit gespikkeld, heeft geelachtige of zwarte doorns; een bijna volledige, gele lengtestreep over de spiracula, waaronder het lichaam een roodachtig bruine tekening heeft; kop zwart.

Gelijkende soorten rups

Atalanta (Vanessa atalanta).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

Gelijkende soorten rups

Bescherming

Aanbevolen beheersmaatregel

De distelvlinder is een zeer algemene trekvlinder waarvoor geen speciale beschermingsmaatregelen nodig zijn. Het voorkomen in Nederland is grotendeels afhankelijk van het voorkomen in Afrika.

Toekomst
Naar verwachting blijft de distelvlinder een zeer algemene trekvlinder, die in sommige jaren algemener is dan in andere.

Verspreiding in Nederland in vier perioden

Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.

Habitat

Open gebieden met een mozaïek van kale grond, lage begroeiing en hogere ruigten van bijvoorbeeld akkerdistels. Zulke vegetaties zijn te vinden op dijken, braakliggende terreinen, extensief beweide graslanden en akkerranden.

De distelvlinder is een van de weinige vlinders die in staat is in relatief intensief gebruikt landbouwgebied een generatie voort te brengen, mits daar enkele distels groeien.

Planten

Waardplanten zijn vooral akkerdistel, gewone klit en grote brandnetel. Ook kaasjeskruid en aster.

Waardplant

Klit
Arctium

Bijvoet
Artemisia

Aster
Aster

Distel
Carduus

Vederdistel
Cirsium

Kogeldistel
Echinops

Brandnetel
Urtica

Nectarplant

Sleedoorn
Prunus

Tijdschriften

Projecten

Soorten uit dezelfde familie aurelia's (NYMPHALIDAE)

Alle soorten uit deze familie